logo czasopisma

Artykuły

Tom 58 Nr 5 (2025): Prawo i Więź nr 5 (58) 2025

Poglądy Aleksandra Wielopolskiego i jego kręgu politycznego na sprawę reform chłopskich w XIX wieku w Królestwie Polskim (do 1862 r.)

DOI:
https://doi.org/10.36128/kynd8842
Przesłane
8 września 2025
Opublikowane
18-11-2025

Abstrakt

Aleksander Wielopolski (1803–1877) was one of the key political activists in the Kingdom of Poland in the 1860s. His ideological platform was based on the concept of loyalty to the Russian Empire and the pursuit of a conciliatory policy towards the partitioning powers. Serving as head of the Civil Government in 1862–1863, he attempted to implement modernizing reforms in the Kingdom, believing that only cooperation with the tsar offered a real opportunity to improve the situation of Polish society. Aleksander Wielopolski saw resolving the peasant question as one of the key conditions for stabilizing social relations and the sustainable development of the Kingdom of Poland. He advocated the enfranchisement of peasants, but in an evolutionary and moderate form, respecting the interests of the landed gentry. He advocated granting peasants land ownership while providing compensation to landowners, opposing radical revolutionary solutions. In 1861–1862, he initiated partial reforms, including the abolition of personal serfdom, the reduction of serfdom payments, and the possibility of converting them into rent. Although his program assumed a gradual transformation of the agrarian structure, it was not fully implemented due to the outbreak of the January Uprising in 1863. The final enfranchisement reform in the Kingdom was carried out by the Russian authorities in 1864, using it as a tool to weaken the social base of the national movement.

Bibliografia

  1. Czepulis-Rastenis, Ryszarda. Klasa umysłowa. Inteligencja Królestwa Polskiego 1832‒1862. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973.
    Pokaż w Google Scholar
  2. Grabski, Władysław. Historia Towarzystwa Rolniczego 1858–1861 r., Historia rozwoju rolnictwa i sprawy włościańskiej w pierwszej połowie XIX wieku, t. I, Historia Towarzystwa Rolniczego 1858–1861 r., t. II. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1904.
    Pokaż w Google Scholar
  3. Kieniewicz, Stefan. Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1953.
    Pokaż w Google Scholar
  4. Leskiewiczowa, Janina. “III. Włościanie.” W Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815‒1864. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979.
    Pokaż w Google Scholar
  5. Lisicki, Henryk. Aleksander Wielopolski 1803‒1877, t. I. Kraków: Drukarnia „Czasu”, 1878.
    Pokaż w Google Scholar
  6. Mażewski, Lech. “Aleksander Wielopolski a ustawa o zbiegowiskach z 8 kwietnia 1861 r. i masakra na Placu Zamkowym.” W Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861–1862, red. Lech Mażewski. Radzymin: Wydawnictwo von Borowiecky, 2014.
    Pokaż w Google Scholar
  7. Mażewski, Lech. “Nieudana próba utrzymania szlacheckiej dominacji.” W Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861–1862, red. Lech Mażewski. Radzymin: Wydawnictwo von Borowiecky, 2014.
    Pokaż w Google Scholar
  8. Obraz polityczny i statystyczny Królestwa Polskiego jaki był w roku 1830 przed dniem 29 listopada. Warszawa: Drukarnia Zawadzkiego i Węckiego, 1830.
    Pokaż w Google Scholar
  9. Popiel, Hipolit. Uwagi nad oczynszowaniem i uwłaszczeniem włościan w Królestwie Polskim, Kraków: dodatek „Czasu”, 1857.
    Pokaż w Google Scholar
  10. Przyborowski, Walerian. Historia dwóch lat. 1861‒1862, cz. II, Rok 1862, t. IV, (Styczeń‒Czerwiec). Kraków: Druk. W.L. Anczyca i Spółki, 1895.
    Pokaż w Google Scholar
  11. Skałkowski, Adam. Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych (1803‒1877). Dzieje ordynacji myszkowskiej i margrabiego lata przedhistoryczne, t. I. Poznań: PTPN, 1947.
    Pokaż w Google Scholar
  12. Skałkowski, Adam. Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych (29.XI.1830–1860). Trzydzieści lat z życia margrabiego, od wybuchu listopadowego do zapowiedzi styczniowego powstania, t. II. Poznań: PTPN, 1947.
    Pokaż w Google Scholar
  13. Skałkowski, Adam. Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych (1861‒1877). Margrabiego i Polski tragedia 1861‒1877, t. III. Poznań: PTPN, 1947.
    Pokaż w Google Scholar
  14. Stankiewicz, Zbigniew. Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967.
    Pokaż w Google Scholar
  15. Stankiewicz, Zbigniew. “Królestwo Polskie 1815–1863.” W Historia państwa i prawa Polski, t. III, Od rozbiorów do uwłaszczenia, red. Julian Bardach. Warszawa: PWN, 1981.
    Pokaż w Google Scholar
  16. Szpoper, Dariusz. “Aleksander Wielopolski i próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861‒1862.” W Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861–1862, red. Lech Mażewski. Radzymin: Wydawnictwo von Borowiecky, 2014.
    Pokaż w Google Scholar
  17. Szpoper, Dariusz. “Reforma samorządowa w Królestwie Polskim w latach 1861‒1862.” Czasopismo Prawno-Historyczne, t. LXVI, z. 1 (2014): 149 – 181.
    Pokaż w Google Scholar
  18. Śreniowska, Krystyna i Stanisław Śreniowski. Materiały do dziejów uwłaszczenia w Królestwie Polskim. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961.
    Pokaż w Google Scholar
  19. Akty prawne i projekty aktów prawnych
    Pokaż w Google Scholar
  20. Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 38, nr 118. Warszawa [1847].
    Pokaż w Google Scholar
  21. Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. LVII, nr 174. Warszawa 1860.
    Pokaż w Google Scholar
  22. Prawo o oczynszowaniu z urzędu włościan. Warszawa 1862.
    Pokaż w Google Scholar
  23. Prawo zmieniające przepis artykułu 530 Kodeksu cywilnego dotąd obowiązującego, względnie dzierżaw i czynszów wieczystych. W Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. IX, nr 40. Warszawa [1825].
    Pokaż w Google Scholar
  24. Projekt do prawa względem oczynszowania z urzędu. „Dziennik Powszechny”, Warszawa, 29 X 1861, nr 23.
    Pokaż w Google Scholar
  25. Ukaz o okupie pańszczyzny z dnia 4 (16) maja 1861 roku. W Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. LVII, nr 174. Warszawa 1860.
    Pokaż w Google Scholar
  26. Ukaz z dnia 24 maja (5 czerwca) 1861 roku o wyborach do rad powiatowych, miejskich i gubernialnych. W Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 58, nr 178. Warszawa 1861.
    Pokaż w Google Scholar
  27. Ukaz z dnia 24 maja (5 czerwca) 1861 roku o radach miejskich. W Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 58, nr 178. Warszawa 1861.
    Pokaż w Google Scholar
  28. Ukaz z dnia 24 maja (5 czerwca) 1861 roku o wyborach do rad powiatowych, miejskich i gubernialnych. W Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 58, nr 178. Warszawa 1861.
    Pokaż w Google Scholar
  29. Ukaz z dnia 24 maja (5 czerwca) 1861 roku o radach gubernialnych. W Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 58, nr 178. Warszawa 1861.
    Pokaż w Google Scholar
  30. Ustawa z dnia 8 (29) maja 1862 roku o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim. W Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 60, nr 180. Warszawa 1862.
    Pokaż w Google Scholar
  31. Źródła internetowe
    Pokaż w Google Scholar
  32. Antoni Wrotnowski. https://www.sejm-wielki.pl/b/2.291.46.
    Pokaż w Google Scholar

Downloads

Download data is not yet available.