Treść głównego artykułu

Abstrakt

Niniejszy artykuł ma na celu prześledzenie historii zasady pomocniczości, w celu próby zdefiniowania jej istoty jako dyrektywy odnosząc się do ustroju państwa. Praźródeł zasady można doszukiwać się już w czasach starożytnych, jednak szczególnie istotny był dla niej okres średniowiecza, kiedy, chociaż nie została bezpośrednio wyartykułowana, jej istota była zdecydowanie widoczna tak w praktyce polityczno-ustrojowej, jak i w refleksji filozoficznej, zwłaszcza u Tomasza z Akwinu. W późniejszym okresie rodzące się doktryny suwerenności oraz umowy społecznej, zapoczątkowane przez Wielliama Ockhama oraz Marsyliusza z Padwy, a rozwinięte przez Jeana Bodina, Tomasza Hobbesa, Johna Locke’a czy Jana Jakuba Rousseau, doprowadziły do znacznej centralizacji władzy w okresie nowożytnym i tym samym wyraźnego ograniczenia stosowania zasady pomocniczości. Refleksja nad nią nie została jednak w pełni zarzucona i była przedmiotem myśli Johannesa Althusiusa, uważanego za jej pierwszego teoretyka, na przełomie wieków XVI i XVII, po, czym, w XIX wieku, Alexisa de Tocqueville’a, a wreszcie przedmiotem nauczania społecznego Kościoła, któremu zawdzięcza swoją dojrzała formę oraz nazwę. Prześledzenie jej historii pozwala na zrekonstruowanie istoty samej zasady, którą można sprowadzić do konieczności istnienia podmiotów mniejszych niż państwowa władza centralna, których nie wolno pozbawiać ich autonomii.

Słowa kluczowe

pomocniczość, państwo, federalizm, wspólnoty subsidiarity, state, federalism, communities

Szczegóły artykułu

Referencje

  1. Aroney Nicholas, „Subsidiarity, Federalism and the Best Constitution: Thomas Aquinas on City, Province and Empire” Law and Philosophy, 26 (2007): 161-228. https://doi.org/ 10.1007/s10982-006-0005-9.
  2. Arystoteles, Polityka, przeł. Ludwik Piotrowicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  3. Bartyzel Jacek, Bogdan Szlachta, Adam Wielomski. Encyklopedia Polityczna, t. I. Radom: Polwen. Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2007.
  4. Bartyzel Jacek. Demokracja. Radom: Polwen. Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2002.
  5. Baszkiewicz Jan, Myśl polityczna wieków średnich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
  6. Chmielewska Lucyna. „Johannes Althusius. Pierwszy teoretyk federalizmu” Doctrina. Studia społeczno-polityczne, nr 9 (2012): 11-29. http://www.doctrina.uph.edu.pl/doctrina_2012/I_1_Chmielewska%20Lucyna%20Doctrina%202012.pdf.
  7. Dajczak Wojciech, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Berrier, Prawo Rzymskie. U podstaw współczesnego prawa prywatnego. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze PWN, 2009.
  8. Digesta Iustiniani. https://latin.packhum.org/loc/2806/2/0#0.
  9. Filipowicz Stanisław, Historia myśli polityczno-prawnej. Gdańsk: Wydawnictwo Arche, 2007.
  10. Follesdal Andreas, „The Principle of Subsidiarity as a Constitutional Principle in International Law” Jean Monnet Working Paper, nr 12 (2011): 4-34. http://jeanmonnetprogram.org/wp-content/uploads/2014/12/JMWP12Follesdal.pdf.
  11. Friesen Mark, „Subsidiarity and Federalism: An Old Concept With Contemporary Relevance for Political Society” Federal Governance, nr 1 (2005). https://doi.org/10.24908/fg.v2i1.4418.
  12. Garlicki Leszek, Polskie prawo konstytucyjne. Warszawa: Liber, 2012.
  13. Gaudium et spes. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym.
  14. http://www.nonpossumus.pl/encykliki/sobor_II/gaudium_et_spes.
  15. Izdebski Hubert. Historia myśli politycznej i prawnej. Warszawa: C. H. Beck, 1995.
  16. Jabłoński Jędrzej, „Klauzula enumerated powers w Konstytucji Stanów Zjednoczonych jako przykład realizacji zasady pomocniczości”, [w:] Konstytucja USA. Ze studiów nad amerykańskim systemem politycznym, red. Michał Urbańczyk, Łukasz Bartosik, Marcin Tomczak. 193-211. Poznań-Łódź: ArcheaGraph Wydawnictwo Naukowe, 2018.
  17. Jan Paweł II, Centisimus annus. https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/centesimus_2.html.
  18. Katechizm Kościoła Katolickiego. http://www.katechizm.opoka.org.pl.
  19. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. Dz. U. 1997 r., nr 78 poz. 483.
  20. Korab-Karpowicz Włodzimierz Julian, Historia filozofii politycznej. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2010.
  21. Kuehnelt-Leddihn Erik von, Ślepy tor. Ideologia i polityka lewicy 1789-1984, przeł. Małgorzata Gawlik. Kąty Wrocławskie: Wektory, 2007.
  22. Leon XIII, Rerum Novarum. http://www.nonpossumus.eu/encykliki/Leon_XIII/rerum_novarum/.
  23. Manteuffel Tadeusz, Historia Powszechna. Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1965.
  24. Millon-Delsol Chantal, Zasada pomocniczości. przeł. Czesław Porębski. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1995.
  25. Olszewski Henryk, Maria Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych. Poznań: Ars Boni et Aequi, 1999.
  26. Paweł VI, Octogesima adveniens. List apostolski Jego Świątobliwości Pawła VI do ks. kardynała Maurice'a Roy przewodniczącego Rady do spraw Świeckich i Papieskiej Komisji „Iustitia et Pax” z okazji 80. rocznicy ogłoszenia Encykliki „Rerum novarum”. http://www.nonpossumus.eu/encykliki/Pawel_VI/octogesima_adveniens/index.php.
  27. Pius XI. Quadragesimo Anno. https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pius_xi/encykliki/quadragesimo_anno_15051931.html,
  28. Reynolds Susan, Lenna i wasale. Reinterpretacja średniowiecznych źródeł, przeł. Arkadiusz Bugaj. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2011.
  29. Szczaniecki Michał, Powszechna Historia Państwa i Prawa. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, 2007.
  30. św. Tomasz z Akwinu, „Komentarz do Etyki Nikomachejskiej., Lekcja 1.” przeł. Artur Andrzejuk Rocznik Tomistyczny, 3 (2014): 244-254.
  31. św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, III, q. 1–15: Wcielenie Słowa Bożego, t. XXIV. przeł. ks. Stanisław Piotrowicz. Londyn: Veritas, 1962. http://www.katedra.uksw.edu.pl/suma/suma_24.pdf.
  32. św. Tomasz z Akwinu, O królowaniu, przeł. Mateusz Matyszkowicz. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2006.
  33. św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I, q. 103–119: Rządy Boże, t. VIII. przeł. Pius Bełch OP. Londyn: Veritas, 1981.
  34. http://www.katedra.uksw.edu.pl/suma/Suma%208.pdf.
  35. Tracz-Tryniecki, Marek. Myśl polityczna i prawna Alexisa de Tocqueville. Kraków: Księgarnia Akademicka 2009.
  36. Wąsowicz Marek, Historia ustroju państw zachodu. Zarys Wykładu. Warszawa: Liber, 2011.
  37. Weinfurter Stefan, Niemcy w średniowieczu 500-1500, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
  38. Wuwer Arkadiusz, Zasada subsydiarności. Perspektywa nauczania społecznego Kościoła. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2011.
  39. Zientara Benedykt, Historia Powszechna. Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2000.