Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer

Articles

No. 4 (42) (2022)

The Statutes of the Grand Duchy of Lithuania: Origins, Shape, Functioning, Relics

Submitted
1 December 2022
Published
19-01-2023 — Updated on 25-01-2023
Versions

Abstract

The Grand Duchy of Lithuania was one of a few countries in Renaissance Europe that created a codified law. In 1529, 1566, and 1588 it was brought by monarchs and estates. It was mainly due to the profound transformation of a social structure, fast political and economic changes, a necessity to reinforce the state, and strengthen the bounds between Poland and Lithuania in the face of Muscovite danger. Lithuanian and Ruthenian customary laws, hitherto privileges, norms of Polish, Roman, Magdeburg, Masovian, Ecclesiastical (both Catholic and Orthodox) laws, and practice experience were the sources of the codification.
The Third Statute, the most excellent of the statutes of Lithuania, consisted of 14 chapters that included 488 articles. The code attempted to cover the entire legal system (so-called political an judicial law), e.g., the political system, rights of estates, private and criminal laws, administration of justice and judicial procedure. Like previous Lithuanian codes, the Third Statute declared the territoriality of law principle. Humanitarian ideas influenced the code: emphasized in the in dubio pro reo principle limited the responsibility of juveniles, granted public defender for the poor, and eliminated most of the causes for enslaving. Despite numerous attempts, it was not revised. The Sejm constitutions, precedent judgments of the common courts, and the resolutions of the Permanent Council in the second half of the 18th century decided matters not regulated by the code. Still, applying the Statute in practice sometimes differed from its literal meaning. After the partition of the Polish-Lithuanian Commonwealth, Russia gradually limited the scope of use of the Third Statute, and finally, it was annulled in 1840. Nonetheless, it had some practical importance after that date. Yet, by the end of the 19th century, some trials in succession cases wer based on its norms and some of its institutions were transferred into customs still in use in the third decade of the 20th century. The Third Statute also played an essential role as a symbol of the separateness
of the Grand Duchy of Lithuania, both during the times of the Polish-Lithuanian Commonwealth and in the 19th century.

References

  1. Augustyniak, Urszula. „Specyfika patronatu magnackiego w Wielkim Księstwie Litewskim w
    View in Google Scholar
  2. XVII wieku. Problemy badawcze”, Kwartalnik Historyczny CIX: 2002, nr 1, 97-110.
    View in Google Scholar
  3. Bairašauskaitė, Tamara. „Kilka uwag o życiu i twórczości Jerzego Ręczyńskiego, autora poematu Dziewica Litwy Emilia Plater”, Rocznik Lituanistyczny T. VI: 2020, 197-220.
    View in Google Scholar
  4. Bardach, Juliusz. „Statuty litewskie w ich kręgu prawno-kulturowym”. W Juliusz Bardach, O dawnej i niedawnej Litwie, 9-71, Poznań: Wyd. Naukowe UAM 1988.
    View in Google Scholar
  5. Borkowska–Bagińska, Ewa. „Zbiór praw sądowych” Andrzeja Zamoyskiego, Poznań: Wyd. Naukowe UAM 1986.
    View in Google Scholar
  6. Borowski, Stanisław. Kodeks Stanisława Augusta. Zbiór dokumentów, Warszawa: Nakładem Towarzystwa Prawniczego 1938.
    View in Google Scholar
  7. Bumblauskas, Alfredas. Wielkie Księstwo Litewskie. Wspólna historia, podzielona pamięć Tłumaczenie Alicja Malewska. Warszawa: Muzeum Historii Polski Bellona 2013.
    View in Google Scholar
  8. Dyjakowska, Marzena. „Decisiones Lituanicae Piotra Rojzjusza – przykład renesansowego źródła poznania stosowania prawa rzymskiego przed sądem asesorskim w Wilnie. Problemy badawcze i translatorskie”, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 2020; 13 (1), 1–15.
    View in Google Scholar
  9. Fajnhauz, Dawid. 1863 – Litwa i Białoruś, Warszawa: Wydawnictwo Neriton – IHPAN 1999.
    View in Google Scholar
  10. Dziarnowicz, Aleh, „>>Poszukiwanie ojczyzny<<. Dyskurs na temat Wielkiego Księstwa Litewskiego we współczesnym społeczeństwie białoruskim” , W: Dialog kultur pamięci w regionie ULB, red. Alvydas Nikžentaitis i Michał Kopczyński, 134-151 Warszawa: Muzeum Historii Polski 2014.
    View in Google Scholar
  11. Głuszak, Marcin. (wyd.), Zbiór rezolucji interpretacyjnych Rady Nieustającej z lat 1786–1788, Łódź: Wyd. UŁ 2014
    View in Google Scholar
  12. Godek, Sławomir. "Od czasu ustanowienia naszego kodeksu cywilizacja posunęła się naprzód", czyli o wadach i przewagach III Statutu litewskiego na początku XIX wieku”, W Lietuvos statutas: Temidės ir Klėjos teritorijos, red. Irena Valikonytė ir Neringa Šlimienė, 223-238. Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla 2017.
    View in Google Scholar
  13. Godek, Sławomir. III Statut litewski w dobie porozbiorowej, Warszawa: Wyd. UKSW 2012.
    View in Google Scholar
  14. Godek, Sławomir. „Elementy prawa rzymskiego w prawie spadkowym I Statutu litewskiego” W Pirmasis Lietuvos Statutas ir epocha, red. Irena Valikonytė, Lirija Steponavičienė, 107-130 Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla 2005.
    View in Google Scholar
  15. Godek, Sławomir. Elementy prawa rzymskiego w III Statucie litewskim (1588), Warszawa: Oficyna Naukowa 2004.
    View in Google Scholar
  16. Godek, Sławomir. „Wpływ prawa bizantyjskiego na opiekę w Ruskiej Prawdzie i w I Statucie litewskim”, Zeszyty Prawnicze UKSW 1: 2001, 123-147.
    View in Google Scholar
  17. Griškaitė, Reda. „Mikalojaus Akelaičio rankraščio Opisanie Wielkiego Księstwa Litewskiego (1862) istorija”, Archivum Lithuanicum T. 11:2009, 205-278.
    View in Google Scholar
  18. Jakowenko, Natalia. „Świadomość prawna szlachty w zwierciadle obiegu literatury prawniczej na Wołyniu i Naddnieprzu” W Natalia Jakowenko, Druga strona lustra. Z historii wyobrażeń i idei na Ukrainie XVI-XVII wieku, Tłumaczenie Katarzyna Kotyńska. 95-122 Warszawa: Wyd. UW 2010.
    View in Google Scholar
  19. Jerzy Jedlicki, Klejnot i bariery społeczne, Warszawa: PWN 1968 .
    View in Google Scholar
  20. Jurkiewicz, Jan. „Kilka uwag o poddaństwie włościan na Białorusi w XVI w. (w związku z pracą M.F. Spiridonowa, Zakrieposzczenije kriestianstwa Biełarussii (XV-XVI ww.), Nawuka i technika, Minsk 1993, s. 220)”, Przegląd Historyczny 87/1: 1996, 95-105.
    View in Google Scholar
  21. Kościałkowski, Stanisław. Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, t. I, Londyn: Wydawnictwo Społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego w Londynie 1970.
    View in Google Scholar
  22. Kravets, Maryna, Ostapchuk, Victor. „Cossacks as Captive-Takers in the Ottoman Black Sea Region and Unfreedom in the Northern Countries” W Slavery in the Black Sea Region, c.900–1900. Forms of Unfreedom at the Intersection between Christianity and Islam, Ed.: Felicia Roşu , 250-335. Brill 2022.
    View in Google Scholar
  23. Michalski, Jerzy. Studia nad reformą sądownictwa i prawa sądowego w XVIII w., cz. I, Wrocław-Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1958.
    View in Google Scholar
  24. Lappo, Jonas. 1588 metų Lietuvos Statutas, I T., 2 d., Kaunas: Špindulio sp. 1934.
    View in Google Scholar
  25. Lazutka, Stanislovas et al. (wyd.), Lietuvos Metrika (1528-1547), 6-oji Teismų bylų knyga, Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla 1995.
    View in Google Scholar
  26. Lazutka, Stanislovas. „Pirmojo Lietuvos Statuto 1522 metų redakcijos mįslė”. W Tarp istorijos ir būtovės. Studijos prof. Edvardo Gudavičiaus 70-mečui, red. Alfredas Bumblauskas, Rimvydas Petrauskas, 279-297 Vilnius: Aidai 1999.
    View in Google Scholar
  27. Lulewicz, Henryk. Gniewów o unię ciąg dalszy. Stosunki polsko-litewskie w latach 1569-1588, Warszawa: IH PAN – Wydawnictwo Neriton 2002.
    View in Google Scholar
  28. Lulewicz, Henryk i Rachuba, Andrzej (opr.), Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1582–1696). Spis, Warszawa: DiG 2007.
    View in Google Scholar
  29. Pamiętnik I Zjazdu Prawników Polskich w Wilnie 8–10 VI 1924, „ Rocznik Prawniczy Wileński” II: 1926–1927, zeszyt dodatkowy 1.
    View in Google Scholar
  30. Pamiętniki Filipa, Michała i Teodora Obuchowiczów (1630-1707), red. Andrzej Rachuba, opr. Henryk Lulewicz, Andrzej Rachuba, Warszawa: DiG 2003.
    View in Google Scholar
  31. Morawski, Stanisław, Kilka lat młodości mojej w Wilnie (1818–1825), Warszawa: PIW 1959.
    View in Google Scholar
  32. Muzykant, Sz. „Włościańskie prawo spadkowe w województwie poleskim i 5 wschodnich powiatach wojew. Białostockiego”, W Zwyczaje spadkowe włościan w Polsce, cz. 4, 177-304.Warszawa 1929.
    View in Google Scholar
  33. Pawlikowska-Butterwick, Wioletta, Jovaiša, Liudas (wyd.), Vilniaus ir Žemaičių katedrų kapitulų statutai, Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2015.
    View in Google Scholar
  34. Petrusewicz, Kazimierz. „Zwyczaje spadkowe włościan w województwach wileńskim i nowogródzkim”, W Zwyczaje spadkowe włościan w Polsce, cz. 4, 1-70. Warszawa: Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego 1929.
    View in Google Scholar
  35. Piotr Z. Pomianowski, Początki polskiego czasopiśmiennictwa prawniczego. Serya pierwsza „Themis Polskiej”, Warszawa: Campidoglio 2015.
    View in Google Scholar
  36. Prawo kryminalne angielskie przez Wilhelma Blakstona zebrane a przez x. T. Ostrowskiego S.P. wytłumaczone i uwagami do prawa polskiego stosownemi pomnożone, t. I, Warszawa: w Drukarni J. K. Mci i Rzeczypospolitey u XX. Scholarum Piarum 1786.
    View in Google Scholar
  37. Rachuba, Andrzej (opr.). Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131, Warszawa: DiG 2001.
    View in Google Scholar
  38. Radziwiłł, Albrycht Stanisław. Pamiętnik o dziejach w Polsce. T. I: 1632–1636. Przeł. i opr. Adam Przyboś i Roman Żelewski. Warszawa: PIW 1980.
    View in Google Scholar
  39. Raudeliūnas, Vytautas. „Trečiojo Lietuvos Statuto pataisos (XVI a. pab.)“, W Teisinių institutų raida Lietuvoje XIV – XIX, red. Pranas Dičius et al., 129-141Vilnius: Mintis.
    View in Google Scholar
  40. Rolnik, Dariusz. Adam Chmara (1720-1805) – ostatni wojewoda miński w świecie polityki czasów stanisławowskich i jego archiwum, Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego 2022.
    View in Google Scholar
  41. Sliesoriūnas, Gintautas. „Sejmiki nowogródzkie w okresie bezkrólewia 1696/97 r. a nadanie językowi polskiemu statusu urzędowego w Wielkim Księstwie Litewskim” W Między Zachodem a Wschodem, red. Jacek Staszewski et al., 209-214.Toruń: Wyd. Adam Marszałek 2002.
    View in Google Scholar
  42. „Służebność światła z punktu widzenia Statutu litewskiego”, Wileński Przegląd Prawniczy R. I :1930, nr 5, 162-165.
    View in Google Scholar
  43. Sobczak, Jacek. „O dziejach Litwy”, Czasopismo Prawno-Historyczne XLI:1989, z.1, 149-154.
    View in Google Scholar
  44. Szafrański, Wojciech. Kodeks Stanisława Augusta, Poznań: Wyd. Poznańskie 2007.
    View in Google Scholar
  45. Szpoper, Dariusz. Pomiędzy caratem a snem o Rzeczypospolitej, Gdańsk: Arche, Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego 2003.
    View in Google Scholar
  46. Tarkowski,Mikołaj. Polacy na Litwie i Białorusi pod rządami Aleksandra II (1855-1881) Studium historyczno-prawne, Gdańsk: Arche 2018.
    View in Google Scholar
  47. Valikonytė, Irena, Lazutka, Stanislovas, Gudavičius, Edvardas, Pirmasis Lietuvos Statutas (1529 m.), Vilnius: Vaga 2001.
    View in Google Scholar
  48. Volumina Constitutionum, t. IV: 1641-1668, vol. 1: 1641-1658, wyd. Stanisław Grodziski, Marcin Kwiecień, Krzysztof Fokt, Warszawa: Wyd. Sejmowe 2015.
    View in Google Scholar
  49. Volumina Legum T. VII, Petersburg Jozafat Ohryzko 1860.
    View in Google Scholar
  50. Wisner, Henryk. Janusz Radziwiłł 1612-1655. Wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Warszawa: MADA 2000.
    View in Google Scholar
  51. Wisner, Henryk. Rzeczpospolita Wazów, T. III: Sławne Państwo Wielkie Księstwo Litewskie, Warszawa: Wydawnictwo Neriton – IH PAN 2008.
    View in Google Scholar
  52. Wisner, Henryk. Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa: Wydawnictwo Neriton – IH PAN 2002.
    View in Google Scholar
  53. Wisner, Henryk. „Trzeci Statut i praktyka życia politycznego Wielkiego Księstwa Litewskiego w czasach Zygmunta III i Władysława IV”, Czasopismo Prawno-Historyczne XLIV: 1992, z. 1-2, 59-63.
    View in Google Scholar
  54. Wisner, Henryk. „Trzeci Statut w życiu państwowym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Czasy Zygmunta i Władysława Wazów”, W Z dziejów kultury prawnej. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w dziewięćdziesięciolecie urodzin, 379-387. Warszawa: Liber 2004.
    View in Google Scholar
  55. Zakrzewski, Andrzej B. „III Statut litewski a Lew Sapieha”, W Studia z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI-XVIII wieku), red. Sławomir Górzyński i Mirosław Nagielski. 457-464.Warszawa: DiG, 2014.
    View in Google Scholar
  56. Zakrzewski, Andrzej B. „Statut 1588 roku: gwarancja prawnej suwerenności Wielkiego Księstwa Litewskiego czy złudzenie?” W: Актуальные проблемы истории и культуры, Склад.: Анастасія А. Скеп’ян. Вып. 3. Вялікае Княства Літоўскае: заканадаўчае забеспячэнне дзяржаўнага суверэнітэту. 281-301. Мінск: Беларуская навука, 2022.
    View in Google Scholar
  57. Zakrzewski, Andrzej B. „Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksego Michajłowicza. Szlachta wobec nowej władzy” [w:] Litwa w epoce Wazów, red. Wojciech Kriegseisen, Andrzej Rachuba, 207-217. Warszawa: IH PAN – Wydawnictwo Neriton 2006.
    View in Google Scholar
  58. Zdrójkowski Zbigniew, Teodor Ostrowski (1750-1802). Pisarz dawnego polskiego prawa sądowego, Warszawa: Wyd. Prawnicze, 1956.
    View in Google Scholar
  59. Акты Виленской археографической комиссии. Том XXXIV: Акты относящиеся ко времени войны за Малороссию. Вильна Эл.-Тип. "Русский Почин" 1909.
    View in Google Scholar
  60. Вapoнiн, Васiль. „Пахвала караля Жыгiмонта“ Войцеха (Альбрэхта) Гаштаўта i выданне Першага статута Вялiкага Княства Лiтоускага”, w: Pirmasis Lietuvos Statutas ir epocha, red. Irena Valikonytė, Lirija Steponavičienė, 21-34. Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla 2005.
    View in Google Scholar
  61. Довбищенко, Михайло. Українськa адвокатура Волині литовсько-польської доби (XVI — початку XVIII ст.), Київ: Центр досліджень адвокатури і права при НААУ, 2019.
    View in Google Scholar
  62. Купченко, Константин. „Применение норм Статута 1588 г. в смоленских землях” W Актуальные проблемы истории и культуры Склад.: Анастасія А. Скеп’ян. Вып. 3. Вялікае Княства Літоўскае: заканадаўчае забеспячэнне дзяржаўнага суверэнітэту. 301-311. Мінск: Беларуская навука, 2022.
    View in Google Scholar
  63. Старостина, Инна П. „Судебник Казимира 1468 г.”. W Древнейшие государства на территории СССР. 1988–1989. 170-344. Москва: Наука, 1991.
    View in Google Scholar
  64. Лазутка, Станисловас. Историческая роль Альбертаса Гоштаутаса в кодификации Первого Литовского Статута [w:] Pirmasis Lietuvos Statutas ir epocha, red. Irena Valikonytė, Lirija Steponavičienė, 14-20. Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla 2005.
    View in Google Scholar
  65. Мякишев, Владимир, „Возвращенное наследие. Об экземпляре Литовского Статута 1588 года из фондов Музея истории Могилева”, W Гiсторыя Магiлёва: мiнулае i сучаснасць. Зборнiк навуковых прац удзельнiкаў VIII Мiжнароднай навукова-практычнай канферэнцыi, 26-27 чэрвеня 2013 г., 248-260. Могилев 2013.
    View in Google Scholar
  66. Мякишев, Владимир, Язык Литовского Статута 1588 года, Kraków: Lexis 2008.
    View in Google Scholar
  67. Радаман, Андрэй А. „Развитие правовой системы. Статут 1588 г.” W: История белорусской государственности, Т. 1: Белорусская государственность: от истоков до конца XVIII в. ред. Ольга Н. Левко, Валентин Ф. Голубев. 443-466. Минск: Беларуская навука, 2018.
    View in Google Scholar
  68. Радаман, Андрэй А., „Сістэматызацыя права ВКЛ і пытанне паправы Трэцяга статута ВКЛ на сойміках Новагародскага ваяводства ў 1587—1632 гг.” , Журнал Белорусского государственного университета. История 2018. № 2, 21-31.
    View in Google Scholar
  69. Ясинский, Михаил Н. , Уставные земские грамоты Литовско-Русского государства, Киев: Унив. тип. (В.И. Завадского) 1889.
    View in Google Scholar
  70. Тальвирская, Зента Я., „Некоторые вопросы общественного движения в Литве и Белоруссии в конце 50-х – начале 60-х годов и подпольная литература”, W Революционная Россия и революционная Польша, ред. Владимир А. Дьяков et al., 5-77. Москва: " Наука"1967.
    View in Google Scholar

Downloads

Download data is not yet available.