logo czasopisma

Artykuły

online-first

Kilka uwag o konstytucyjnej regulacji instytucji głowy państwa w Republice Łotewskiej (ze szczególnym uwzględnieniem antecedencji historycznych i specyfiki rozwiązań ustrojowych).

DOI:
https://doi.org/10.36128/dwrwm623
Przesłane
19 sierpnia 2024
Opublikowane
19-12-2025

Abstrakt

Niniejszy artykuł stanowi próbę zaznajomienia polskiego czytelnika ze specyfiką niektórych, łotewskich rozwiązań konstytucyjnych. Niezbyt w Polsce znanych, gdyż nasza specjalistyczna literatura dotycząca tamtejszych zagadnień konstytucyjnoprawnych nie jest zbyt bogata, mimo że Łotwa jest państwem historycznie,  geograficznie i gospodarczo bliskim Polsce, a aktualnie także naszym sojusznikiem militarnym, ważnym w sytuacji rosnącego napięcia w Europie Środkowej i Wschodniej.

Autor zajmuje się zatem przede wszystkim specyfiką łotewskiej konstytucji, która stanowi unikalny przykład przywrócenia mocy obowiązującej aktu prawnego, który przez wiele lat praktycznie nie obowiązywał. W latach 90. dwudziestego wieku przywrócono na Łotwie moc prawną konstytucji z 1922 roku, która realnie przestała obowiązywać w roku 1934 po zamachu stanu (czyli jeszcze przed okupacja radziecką tego kraju).

W tym kontekście zwraca się uwagę na najważniejsze wartości, które kierowały twórcami tej konstytucji, a także historyczne antecedencje, które stały u jej podstaw. Szczególną rolę w tym kontekście odgrywał dogmat o szczególnej roli narodu, jako podmiotu władzy najwyższej. Narodu, który właśnie zakończył trwający od połowy XIX wieku proces odrodzenia i po praz pierwszy w historii mógł się cieszyć własnym, niepodległym państwem. Stąd mocne akcentowanie w tej konstytucji roli demokracji bezpośredniej i bardzo silna pozycja ustrojowa tamtejszego parlamentu.

Uwzględniając powyższe aspekty, autor podjął próbę odnalezienia specyficznych dla Łotwy rozwiązań określających relacje władzy wykonawczej (przede wszystkim prezydenta) i władzy wykonawczej. Dochodząc finalnie do wniosku, że jest całkiem uzasadnione by rozwiązania z konstytucji łotewskiej traktować jako nader swoistą formę racjonalizacji systemu parlamentarno-gabinetowego. Podstawowym argumentem przemawiającym za taką opinią jest unikalne rozwiązanie zakładające faktyczną odpowiedzialność polityczną prezydenta przed parlamentem.

Ostatni fragment artykułu poświęcony jest potencjalnym możliwościom adaptacji pewnych, łotewskich rozwiązań przy ewentualnych zmianach polskiej konstytucji.

Bibliografia

  1. Książki, rozdziały książek i artykuły naukowe:
    Pokaż w Google Scholar
  2. Antonowicz, Lech. „Rozpad ZSRR ze stanowiska prawa międzynarodowego.” Państwo i Prawo nr 9 (1992): 21-45.
    Pokaż w Google Scholar
  3. Cygański, Mirosław. Dubicki, Tadeusz. Niemcy wschodniobałtyccy w Estonii, na Łotwie i Litwie. Zarys dziejów do 1920 roku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2004.
    Pokaż w Google Scholar
  4. Darski, Józef. Estonia. Historia, współczesność, konflikty narodowe. Warszawa: Instytut Polityczny, 1995.
    Pokaż w Google Scholar
  5. Domagała, Michał. „System kanclerski i możliwości jego zastosowania w nowej konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.” W Konstytucyjne systemy rządów. Możliwości adaptacji do warunków polskich, red. Michał Domagała, 113-137. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997.
    Pokaż w Google Scholar
  6. Garlicki, Leszek. Łossowski, Piotr. „Wstęp.” W Konstytucja Estonii, red. Leszek Garlicki Garlicki 3-27. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997.
    Pokaż w Google Scholar
  7. Gebethner, Stanisław. „System rządów parlamentarno-gabinetowych, system rządów prezydenckich oraz rozwiązania pośrednie.” W Konstytucyjne systemy rządów. Możliwości adaptacji do warunków polskich, red. Michał Domagała, 77-93. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997.
    Pokaż w Google Scholar
  8. Gebethner, Stanisław. „Parlamentarne i prezydenckie systemy rządów (Porównawcza analiza politologiczna).” Państwo i Prawo nr 7/8 (1994): 26-32.
    Pokaż w Google Scholar
  9. Górski, Grzegorz. Historia administracji. Warszawa: Wydawnictwo LexisNexis, 2002
    Pokaż w Google Scholar
  10. Kallas, Marian. Projekty konstytucyjne 1989-1991, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1992.
    Pokaż w Google Scholar
  11. Karski, Karol. Rozpad Związku Radzieckiego a prawo międzynarodowe, Warszawa: Bellona, 2015.
    Pokaż w Google Scholar
  12. Balodis, Ringolds. Pleps, Jānis. „First Century of the Satversme: Constitutional Development and Perspectives.” Journal of the University of Latvia. Law No. 16 (2023), 85-114.
    Pokaż w Google Scholar
  13. Kierończyk, Przemysław. „Egzekutywa w systemie konstytucyjnym Łotwy.” Studia Europejskie, Tom XV, red. Krzysztof Łokucijewski, Leszek Starosta, 71-86. Gdynia: Wydawnictwo Instytutu Studiów Europejskich, 2006.
    Pokaż w Google Scholar
  14. Kierończyk, Przemysław. „Kilka uwag o genezie i specyfice konstytucji łotewskiej.” Gdańskie Studia Prawnicze t. XIV (2005): 279-298.
    Pokaż w Google Scholar
  15. Kierończyk, Przemysław. Nadrzędność parlamentu – mit czy realna alternatywa ustrojowa? Analiza wybranych przykładów. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, 2009.
    Pokaż w Google Scholar
  16. Kierończyk, Przemysław. „O różnicy pomiędzy zmianą a rewizją, czyli sygnalizacja jeszcze jednego naruszenia prawa przy uchwalaniu konstytucji kwietniowej,” Zeszyty Naukowe Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji nr 7 (2008): 116-121.
    Pokaż w Google Scholar
  17. Kierończyk, Przemysław. „O specyfice pierwszych konstytucji państw bałtyckich.” Studia Iuridica Toruniensia tom XIII (2013): 35-65.
    Pokaż w Google Scholar
  18. Kierończyk, Przemysław. „Problem legalności konstytucji kwietniowej w świetle koncepcji >>restytucji niepodległości<<.” Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni z. 12, Prawo 1 (2009): 29-56.
    Pokaż w Google Scholar
  19. Kierończyk, Przemysław. Recenzja: J. Zieliński, „Systemy konstytucyjne Łotwy, Estonii i Litwy, Warszawa 2000”. Przegląd Sejmowy nr 4 z (2000): 125-126.
    Pokaż w Google Scholar
  20. Kierończyk, Przemysław. „Republika Łotewska.” W Ustrój Unii Europejskiej i ustroje państw członkowskich, red. Paweł Sarnecki, 266-275. Warszawa: Wolters Kluwer Polska 2007.
    Pokaż w Google Scholar
  21. Kierończyk, Przemysław. Państwo łotewskie. Geneza i ustrój konstytucyjny. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, 2008.
    Pokaż w Google Scholar
  22. Kierończyk, Przemysław. „Parlament Republiki Łotewskiej.” Przegląd Sejmowy (2005): 87-102.
    Pokaż w Google Scholar
  23. Kierończyk, Przemysław. „Problem odszkodowań w stosunkach litewsko-rosyjskich. Próba analizy potencjalnych argumentów strony rosyjskiej.” Zeszyty Naukowe Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji nr 2 (2006): 69-105.
    Pokaż w Google Scholar
  24. Kierończyk, Przemysław. „Rada Gabinetowa.” W Leksykon prawa konstytucyjnego. 100 podstawowych pojęć, red. Andrzej Szmyt, 296-299, Warszawa: C. H. Beck, 2016.
    Pokaż w Google Scholar
  25. Kierończyk, Przemysław. „Regulacja instytucji Prezydenta w Nowej Konstytucji RP.” Gdańskie Studia Prawnicze, Tom III (1998): 167-191.
    Pokaż w Google Scholar
  26. Kierończyk, Przemysław. „Restytucja niepodległości Litwy. Akty Rady Najwyższej z 11 marca 1990 r.” Zeszyty Naukowe Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji nr 4 (2007): 69 – 90.
    Pokaż w Google Scholar
  27. Kierończyk, Przemysław. „Wizja silnego parlamentu w pierwszych konstytucjach państw bałtyckich.” Zeszyty Naukowe Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji nr 1 (2005): 59-89.
    Pokaż w Google Scholar
  28. Kierończyk, Przemysław. Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego dla studentów administracji. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, 2006.
    Pokaż w Google Scholar
  29. Kierończyk, Przemysław. „Wstęp”. W Konstytucja Łotwy, red. Leszek Garlicki, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2001, 12-13.
    Pokaż w Google Scholar
  30. Kolendo, Ireneusz T. ŁOTWA – zarys dziejów narodu i państwa. Od czasów najdawniejszych do początku XXI. Łodź: Wydawnictwo Księży Młyn Wydawniczy, 2014.
    Pokaż w Google Scholar
  31. Konstytucja Łotwy, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2001.
    Pokaż w Google Scholar
  32. Komarnicki, Wacław. Ustrój państwowy Polski współczesnej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008 (reprint wydania wileńskiego z 1937 roku).
    Pokaż w Google Scholar
  33. Kruk-Jarosz, Maria. „Historyczno-porównawcze aspekty rządowej kontrasygnaty aktów prezydenta.” Biuletyn Rady Legislacyjnej nr 1 (1994): 246-247.
    Pokaż w Google Scholar
  34. Levinsson, Claes Levinsson, The Long Shadow of History: Post-Soviet Border Disputes - The Case of Estonia, Latvia, and Russia, https://www.jstor.org/stable/26323241?seq=1.
    Pokaż w Google Scholar
  35. Łossowski, Piotr. Kraje bałtyckie na drodze od demokracji parlamentarnej do dyktatury (1918-1934). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
    Pokaż w Google Scholar
  36. Łossowski, Piotr. Litwa, Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2001.
    Pokaż w Google Scholar
  37. Łossowski, Piotr. Łotwa nasz sąsiad. Stosunki polsko-łotewskie w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Mozaika, 1990.
    Pokaż w Google Scholar
  38. Makowski, Julian, Nowe konstytucje przełożone pod kierunkiem dra Juljana Makowskiego, Warszawa: Nakładem Księgarni F. Hoesicka, 1925.
    Pokaż w Google Scholar
  39. Makowski, Łukasz. System polityczny Łotwy i jego związki ze sferą gospodarczą w dobie trzeciej fali demokratyzacji. Katowice, Toruń: Uniwersytet Śląski, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010.
    Pokaż w Google Scholar
  40. Ochmański, Jerzy. Historia Litwy. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990.
    Pokaż w Google Scholar
  41. Paluszyński, Tomasz. Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921. Warszawa: Bellona, 1999.
    Pokaż w Google Scholar
  42. Plakans, Andrejs. Wetherell, Charles Agrarian Reform in Latvia: The Historical Context, https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1996-810-23-3-Plakans.pdf .
    Pokaż w Google Scholar
  43. Rutkiewicz, Jan, Wojsko łotewskie 1918-1940, Warszawa: Barwa i Broń, 2005.
    Pokaż w Google Scholar
  44. Sarnecki, Paweł. „Założenia systemu >>rządów zgromadzenia<< i możliwość ich adaptacji do przyszłej konstytucji RP.” W Konstytucyjne systemy rządów. Możliwości adaptacji do warunków polskich, red. Michał Domagała, 138-158. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997.
    Pokaż w Google Scholar
  45. Skrzypek, Andrzej. Stosunki polsko-łotewskie 1918-1939. Gdańsk: Instytut Bałtycki w Gdańsku, 1997.
    Pokaż w Google Scholar
  46. Stembrowicz, Jerzy. Rząd w systemie parlamentarnym, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.
    Pokaż w Google Scholar
  47. Witkowski, Zbigniew. Galster, Jan. Gronowska, Bożena. Szyszkowski, Wacław. Prawo konstytucyjne, Toruń: TNOiK, 1998.
    Pokaż w Google Scholar
  48. Zieliński, Eugeniusz. Przeobrażenia ustrojowe w republikach dawnego ZSRR. Warszawa: Dom Wydawniczy i Handlowy Elipsa, 1993.
    Pokaż w Google Scholar
  49. Zieliński, Jacek. Instytucjonalizacja przemian ustrojowych na Litwie, Łotwie i w Estonii, Warszawa 2004..
    Pokaż w Google Scholar
  50. Zieliński, Jacek. Parlament Łotwy. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997.
    Pokaż w Google Scholar
  51. Zieliński, Jacek. „Rząd Republiki Łotewskiej.” W Rządy w państwach Europy, red. Eugeniusz Zieliński, Jacek Zieliński, 167-208. Warszawa: Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.
    Pokaż w Google Scholar
  52. Zieliński, Jacek. Systemy konstytucyjne Łotwy, Litwy i Estonii, Warszawa 2000.
    Pokaż w Google Scholar
  53. Zubiński, Tadeusz. Ciche kraje. Rzeszów: Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, 2006.
    Pokaż w Google Scholar
  54. Inne źródła (m.in. strony internetowe i akty prawne):
    Pokaż w Google Scholar
  55. janvāra Vecrīgas nemieri, https://lv.wikipedia.org/wiki/13._janvāra_Vecrīgas_nemieri
    Pokaż w Google Scholar
  56. Ex prime minister Republic Latvia, https://www.mk.gov.lv/en/ex-prime-ministers-republic-latvia
    Pokaż w Google Scholar
  57. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19970780483
    Pokaż w Google Scholar
  58. Latvian diplomatic service in exile, https://en.wikipedia.org/wiki/Latvian_diplomatic_service_in_exile
    Pokaż w Google Scholar
  59. Latvijas Republikas Satversme, https://likumi.lv/doc.php?id=57980
    Pokaż w Google Scholar
  60. Niezavisimaja Gazieta z 18 sierpnia 2004
    Pokaż w Google Scholar
  61. Pytalovo, https://en.wikipedia.org/wiki/Pytalovo
    Pokaż w Google Scholar
  62. Regulamin Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Dz. U. z 1922 r. Nr 66, poz. 596
    Pokaż w Google Scholar
  63. Riigi Teataja z 9 sierpnia 1920 r., nr 113/114.
    Pokaż w Google Scholar
  64. Russians in Latvia, https://en.wikipedia.org/wiki/Russians_in_Latvia
    Pokaż w Google Scholar
  65. State continuity of the Baltic states, https://en.wikipedia.org/wiki/State_continuity_of_the_Baltic_states
    Pokaż w Google Scholar
  66. The Constitution of the Republic of Latvia, https://www.saeima.lv/en/legislative-process/constitution
    Pokaż w Google Scholar
  67. Treaty between the Republic of Latvia and the Russian Federation On the State Border of the Republic of Latvia and the Russian Federation, https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/fd/d-ru20060615_07/d-ru20060615_07en.pdf
    Pokaż w Google Scholar
  68. Valdibas Vēstnesis z 30 czerwca 1922 r., nr 141
    Pokaż w Google Scholar
  69. Viedomosti Vierchovnogo Sovieta i Pravitielstva Litovskoj Riespubliki z 31 marca 1990 r., nr 9, poz. 222, 223, 224
    Pokaż w Google Scholar
  70. Vyriausybės Žinios z 6 sierpnia 1922 r., nr 100.
    Pokaż w Google Scholar
  71. Wybory prezydenckie w_Polsce w 1922 roku (9_grudnia),
    Pokaż w Google Scholar
  72. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wybory_prezydenckie_w_Polsce_w_1922_roku_(9_grudnia)
    Pokaż w Google Scholar

Downloads

Download data is not yet available.